[Το άρθρο ενημερώθηκε στις 08/09/2023]
Εδώ και αρκετά χρόνια, εξετάζουμε τους δεσμούς μεταξύ της φαρμακευτικής θεραπείας και της διατροφής μας.
Μεταξύ των συνεπειών για την υγεία και των αλληλεπιδράσεων που πρέπει να αποφεύγονται, οι περιπτώσεις είναι συχνές. Είναι λοιπόν αναμφισβήτητο ότι πρέπει πάντα να είμαστε σε εγρήγορση για τις επιπτώσεις των φαρμάκων.
Κατανόηση των ανεπιθύμητων επιδράσεων των θεραπειών στο βάρος
Αρκετοί ασθενείς που υποβάλλονται σε θεραπεία αντιμετωπίζουν συχνά επιπτώσεις στο βάρος τους (αύξηση/απώλεια). Εκτός από την ιατρογενή αύξηση βάρους, τα φάρμακα αυτά αποτελούν πραγματικό εμπόδιο στην απώλεια βάρους. Ορισμένοι ασθενείς αποθαρρύνονται και δεν γνωρίζουν πώς να ξεπεράσουν αυτό το πρόβλημα. Επιπλέον, λαμβάνουν πολύ λίγες πληροφορίες σχετικά με τις παρενέργειες της θεραπείας τους και, ως εκ τούτου, δεν είναι σε θέση να υιοθετήσουν νέες συνήθειες, ιδίως διατροφικές.
Είναι λοιπόν γεγονός: τα φάρμακα μπορούν να προκαλέσουν αύξηση του σωματικού βάρους.
Πώς μπορεί να εξηγηθεί αυτό το φαινόμενο;
Υπάρχουν έξι εύλογες εξηγήσεις:
- Μείωση της ενεργειακής δαπάνης,
- Αύξηση του λιπώδους ιστού, λόγω πρόσθετης διέγερσης της έκκρισης ινσουλίνης,
- Αυξημένη όρεξη,
- Αυξημένη δίψα, που οδηγεί σε κατανάλωση ζαχαρούχων ποτών,
- Κατακράτηση νερού,
- Μεταβολές της γεύσης που οδηγούν σε υπερκατανάλωση τροφής.
Παραδείγματα αλληλεπιδράσεων φαρμάκων και παρενεργειών
Ψυχοτρόπα φάρμακα (αντικαταθλιπτικά και αντιψυχωσικά)
Αυτά τα φάρμακα μπορεί να προκαλέσουν επιβράδυνση του μεταβολισμού, αύξηση της όρεξης, μείωση της δραστηριότητας και ορμονικές αλλαγές.
Ενδοκρινική διαταραχή: Τα ψυχοτρόπα φάρμακα διαταράσσουν τα σήματα που συνδέονται με το αίσθημα πείνας και κορεσμού στον υποθάλαμο. Η διαταραχή αυτή προκαλεί ένα ορεξιογόνο αποτέλεσμα, δηλαδή διεγείρει την όρεξη και μειώνει τις ενεργειακές δαπάνες.
Ινσουλίνη
Ο ρόλος της ινσουλίνης είναι να κάνει τη γλυκόζη να εισέλθει στα κύτταρα του σώματος, ιδίως στους μύες, το λιπώδη ιστό και το ήπαρ, όπου μετασχηματίζεται και αποθηκεύεται. Η έκκριση ινσουλίνης ενθαρρύνει την αποθήκευση λίπους στο σώμα.
Στον διαβήτη, το σάκχαρο βρίσκεται γενικά στα ούρα, γνωστό ως γλυκοζουρία. Αυτό οφείλεται στην απουσία ινσουλίνης, η οποία εμποδίζει τη γλυκόζη να διεισδύσει στα κύτταρα. Στον διαβήτη, η λήψη ινσουλίνης τείνει να εξαλείψει τη γλυκοζουρία. Η γλυκόζη τελικά απορροφάται από τα κύτταρα, οδηγώντας σε αύξηση του σωματικού βάρους.
Επομένως, οι ασθενείς πρέπει να υιοθετήσουν έναν νέο τρόπο ζωής που να είναι συμβατός με τις δόσεις ινσουλίνης που λαμβάνουν.
Β-αναστολείς
Οι βήτα-αναστολείς χρησιμοποιούνται στην καρδιολογία, ιδίως στη θεραπεία της υπέρτασης, της στηθάγχης και των διαταραχών του καρδιακού ρυθμού. Οι βήτα-αναστολείς μειώνουν στο μισό την επίδραση της θερμογένεσης μετά από ένα γεύμα, οδηγώντας στην αποθήκευση λίπους στο σώμα και συνεπώς στην αύξηση του σωματικού βάρους. Η θερμογένεση ρυθμίζει τη θερμοκρασία του σώματος με την καύση του λίπους. Αυτό συμβάλλει στη ρύθμιση και τη σταθεροποίηση του βάρους.
Κορτικοστεροειδή
Αρχικά, η λήψη κορτικοστεροειδών θα αυξήσει το αίσθημα της πείνας και επομένως ενδεχομένως θα ενθαρρύνει την υπερφαγία. Βραχυπρόθεσμα, οι ασθενείς συχνά παραπονιούνται για πόνους στο στομάχι, μεταβολές της διάθεσης και αλλαγές στον εμμηνορροϊκό κύκλο στις γυναίκες.
Μετά από 2/3 μήνες θεραπείας, μπορεί να παρατηρηθεί υπερινσουλιναιμία (αυξημένη έκκριση ινσουλίνης που προκαλείται από την αντίσταση στην ινσουλίνη) στο 40 έως 60% των ασθενών.
Η υπερινσουλιναιμία οδηγεί σε μυϊκή σπατάλη, ενθαρρύνει την αποθήκευση λίπους και προκαλεί ανακατανομή των λιποκυττάρων (λιποδυστροφία που παρατηρείται στο πρόσωπο).
Αντιυπερτασικά
Αυτά μπορεί να ενθαρρύνουν την αύξηση του σωματικού βάρους μέσω της κατακράτησης νερού (οίδημα). Στην πραγματικότητα, η διαστολή των αιμοφόρων αγγείων που συνδέεται με τις επιδράσεις του φαρμάκου βοηθά στην επιβράδυνση της αρτηριακής πίεσης. Ωστόσο, τα αγγεία γίνονται λιγότερο στεγανά, με αποτέλεσμα να διαρρέει πλάσμα στο διάμεσο υγρό, σχηματίζοντας οίδημα.
Εκτός από τις επιβλαβείς επιπτώσεις που έχουν αυτές οι θεραπείες στη σωματική μας υγεία, η ψυχική υγεία δεν επηρεάζεται λιγότερο.
Η πιο συχνή και αποδεδειγμένη συνέπεια είναι η εξάρτηση. Αυτό συμβαίνει ιδιαίτερα όταν λαμβάνουμε ψυχοτρόπα φάρμακα, όπως αντικαταθλιπτικά, ανιπολιτικά, νευροληπτικά, υπνωτικά και ρυθμιστικά για τη διπολική διαταραχή. Το υποκείμενο τείνει να αναπτύσσει πολύ γρήγορα έναν εθισμό που μπορεί να μεταβάλλει τη διάθεσή του. Η ψυχολογική παρακολούθηση είναι σημαντική για την αντιστάθμιση των καταστροφικών συνεπειών του εθισμού.
Αλληλεπιδράσεις μεταξύ φαρμάκων και τροφίμων που πρέπει να αποφεύγονται
Εκτός από την επίδραση των φαρμάκων στο μεταβολισμό μας, η αλληλεπίδραση με ορισμένα τρόφιμα μπορεί να έχει διάφορες επιπτώσεις:
- Μείωση της δράσης του φαρμάκου,
- Αύξηση της δράσης του φαρμάκου,
- Αύξηση ορισμένων ανεπιθύμητων ενεργειών.
Βιταμίνη Κ και αντιπηκτικά:
Η βιταμίνη Κ είναι απαραίτητη για την πήξη του αίματος, την ανοργανοποίηση των οστών και την ανάπτυξη των κυττάρων. Υπάρχει στη διατροφή μας και οι απαιτήσεις είναι αρκετά χαμηλές (45 μικρογραμμάρια για έναν ενήλικα και 10 μικρογραμμάρια για ένα παιδί).
Τα AVKs (αντιβιταμίνη Κ) έχουν αντιπηκτική δράση και χρησιμοποιούνται ιδίως για καρδιαγγειακές παθήσεις.
Η βιταμίνη Κ βρίσκεται κυρίως σε μεγάλες ποσότητες στα πράσινα λαχανικά, όπως το λάχανο, τα λαχανάκια Βρυξελλών, το μπρόκολο, η σαλάτα κ.ά. Βρίσκεται επίσης στα ψάρια, τα γαλακτοκομικά προϊόντα και το συκώτι.
Κατά τη διάρκεια της θεραπείας, είναι επομένως απαραίτητο να προσαρμόζεται η ποσότητα της βιταμίνης Κ που προσλαμβάνεται ανάλογα με τη συνταγογραφούμενη δόση της VKA. Η απότομη διακοπή της πρόσληψης βιταμίνης Κ μπορεί να οδηγήσει σε υπερδοσολογία του φαρμάκου, με αποτέλεσμα την υποπηκτικότητα. Αντίθετα, η περίσσεια βιταμίνης Κ μειώνει την αποτελεσματικότητα της θεραπείας και μπορεί να οδηγήσει σε θρόμβωση. Στην περίπτωση αυτή, η δοσολογία θα πρέπει να αυξηθεί.
Τα ωμέγα-3 οξέα έχουν παρόμοια δράση με τα VKAs, οπότε η αλληλεπίδρασή τους μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο αιμορραγίας.
Εσπεριδοειδή και αντιφλεγμονώδη φάρμακα/ασπιρίνη
Η λήψη αντιφλεγμονωδών φαρμάκων ή ασπιρίνης σε συνδυασμό με εσπεριδοειδή (λεμόνι, γκρέιπφρουτ, πορτοκάλι) μπορεί να προκαλέσει στομαχικούς πόνους όπως γαστρική παλινδρόμηση ή κάψιμο.
Γκρέιπφρουτ και οι αλληλεπιδράσεις του
Η κατανάλωση γκρέιπφρουτ κατά τη λήψη φαρμάκων που μειώνουν τη χοληστερόλη, όπως η σιμβαστατίνη ή η ατορβαστατίνη, μπορεί να αυξήσει την απορρόφησή της και να έχει σοβαρές μυϊκές συνέπειες.
Όπως και με τη χρήση ανοσοκατασταλτικών, η ταυτόχρονη κατανάλωση γκρέιπφρουτ δεν είναι χωρίς συνέπειες για τα νεφρά.
Ασβέστιο και αντιβιοτικά
Η υπερκατανάλωση γαλακτοκομικών προϊόντων (τυρί, γιαούρτι, γάλα) μειώνει την επίδραση των αντιβιοτικών. Το ασβέστιο που υπάρχει στα γαλακτοκομικά προϊόντα σχηματίζει ένα αδιάλυτο σύμπλοκο με το αντιβιοτικό, μεταβάλλοντας την αποτελεσματικότητά του.
Γλυκόριζα και υπέρταση
Η γλυκόριζα έχει αποδειχθεί ότι αυξάνει την αρτηριακή πίεση, οπότε αν πάσχετε από χρόνια υπέρταση, καλό είναι να περιορίσετε την κατανάλωση γλυκόριζας και προϊόντων με άρωμα γλυκάνισου.
Αλκοόλ
Οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ της κατανάλωσης αλκοόλ και της φαρμακευτικής αγωγής είναι πολύ συχνές. Εμφανίζονται ιδίως όταν λαμβάνετε αγχολυτικά όπως βενζοδιαζεπίνες, αναλγητικά, φάρμακα με βάση την κωδεΐνη, τραμαδόλη, νευροληπτικά, αντικαταθλιπτικά κ.ά., καθώς και όλα τα φάρμακα που μειώνουν την εγρήγορση.
Αυτά τα φάρμακα επηρεάζουν την κατάσταση του νου και ιδίως τη συγκέντρωση, οπότε όταν αλληλεπιδρούν με το αλκοόλ, οι επιδράσεις ενισχύονται, κυρίως με την αύξηση της υπνηλίας.
Εκτός από την υπνηλία, άλλες μεταβολικές μεταβολές περιλαμβάνουν αυξημένο καρδιακό ρυθμό, ταχυπαλμία, εφίδρωση, άγχος, ναυτία και εμετό.
Ο συνδυασμός του αλκοόλ με μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα μπορεί να προκαλέσει καούρα και γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση.
Καφεΐνη
Τα ποτά με βάση την καφεΐνη έχουν μειωτική επίδραση στην αποτελεσματικότητα φαρμάκων όπως τα ηρεμιστικά ή τα υπνωτικά. Επιπλέον, η καφεΐνη μπορεί να έχει αρνητικό αντίκτυπο σε ορισμένες παθήσεις, συμπεριλαμβανομένου του άσθματος. Στο πλαίσιο της θεραπείας του άσθματος, χορηγείται ένα βρογχοδιασταλτικό τύπου θεοφυλλίνης για να ανοίξουν οι αεραγωγοί. Η καφεΐνη στον καφέ είναι παρόμοια με τη θεοφυλλίνη, οπότε η ταυτόχρονη λήψη καφέ και φαρμάκων για το άσθμα μπορεί να ενισχύσει τις παρενέργειες της θεραπείας.
Τσάι και συμπληρώματα σιδήρου
Το τσάι είναι γνωστό ότι μειώνει την πρόσληψη σιδήρου στον οργανισμό. Για το λόγο αυτό, εάν λαμβάνετε συμπληρώματα σιδήρου, συνιστάται να μην πίνετε τσάι για δύο ώρες μετά. Οι τανίνες που υπάρχουν στο σίδηρο μειώνουν την απορρόφηση του σιδήρου κατά 70%.
Ως γενικός κανόνας, είναι πάντα καλύτερο να συζητάτε τις διάφορες επιδράσεις και αλληλεπιδράσεις των φαρμάκων με έναν επαγγελματία υγείας για να αποφύγετε τυχόν κινδύνους. Οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ φαρμάκων μπορεί επίσης να αποτελέσουν κίνδυνο για την υγεία του ασθενούς. Σε περίπτωση ιατρογενούς αύξησης του σωματικού βάρους, η υποστήριξη από τους επαγγελματίες υγείας φαίνεται σημαντική.