[Το άρθρο ενημερώθηκε στις 08/09/2023]
Ποιος δεν έχει υποκύψει στον πειρασμό ενός κατεψυγμένου γεύματος, με κάτι παραπάνω από αποδεκτή γεύση, έτοιμο σε λιγότερο από 10 λεπτά (αν όχι 5), μετά από μια πολυάσχολη και αγχωτική μέρα ή απλώς λόγω έλλειψης χρόνου;
Τα έτοιμα γεύματα, και γενικά τα επεξεργασμένα τρόφιμα, πρωτοεμφανίστηκαν στη γαλλική αγορά τις δεκαετίες του ’70 και του ’80 και έφεραν σταδιακά επανάσταση στην καθημερινή ζωή εκατομμυρίων Γάλλων. Έχουν πολλά πλεονεκτήματα, αλλά το κυριότερο είναι ο χρόνος που εξοικονομούν στα νοικοκυριά. Η πλειονότητα των νοικοκυριών είχε πλέον δύο άτομα που εργάζονταν με πλήρη απασχόληση και, όπως και οι οικιακές συσκευές, η εμφάνιση αυτών των μετασχηματισμένων προϊόντων επρόκειτο να γίνει πραγματικό σύμβολο της νεωτερικότητας.
Περισσότερα από 40 χρόνια αργότερα, τα μεταποιημένα προϊόντα είναι γνωστά στο ευρύ κοινό και η κατανάλωσή τους έχει εκτοξευθεί, αλλά και η εικόνα που έχουμε γι’ αυτά έχει επίσης εξελιχθεί σημαντικά. Πολυάριθμες μελέτες έχουν διεξαχθεί σε αυτό το χρονικό διάστημα, ευαισθητοποιώντας την κοινή γνώμη ότι η αυξημένη κατανάλωση τέτοιων προϊόντων μπορεί να έχει επιβλαβείς συνέπειες για την υγεία των καταναλωτών (διαβήτης, υπέρβαρο, καρδιαγγειακά νοσήματα, εντερική δυσβολία κ.λπ.). Πολύ λιπαρά, πολύ γλυκά, πολύ αλμυρά, μεγάλη πηγή πρόσθετων ουσιών που αποσκοπούν στη βελτίωση των οργανοληπτικών ιδιοτήτων ή της συντήρησης, τα προϊόντα αυτά, που χαρακτηρίζονται από την υπερ-γευστικότητά τους, δεν ευνοούνται από τους ιατρούς.
Πώς μπορούν λοιπόν να αποφευχθούν; Ακολουθούν μερικές απαντήσεις που θα μας εμπνεύσουν στην καθημερινότητά μας.
Καθημερινές λύσεις
Ένα επεξεργασμένο (ή υπερ-επεξεργασμένο) προϊόν χαρακτηρίζεται γενικά από την παρουσία τουλάχιστον 5 συστατικών που συναρμολογούνται ή ανασυντίθενται μέσω μιας ή περισσότερων βιομηχανικών διεργασιών. Στον αντίποδα αυτών των προϊόντων βρίσκονται, εξ ορισμού, τα ακατέργαστα προϊόντα, δηλαδή τα μη επεξεργασμένα προϊόντα που περιέχουν γενικά λιγότερα από 5 συστατικά (φρούτα, λαχανικά, ψάρια, κρέας, σπόροι, δημητριακά κ.λπ.).
Η πιο προφανής λύση για τον περιορισμό της κατανάλωσης επεξεργασμένων προϊόντων είναι επομένως η ενθάρρυνση της αγοράς ακατέργαστων προϊόντων και η επεξεργασία και συναρμολόγησή τους από τον εαυτό σας στην κουζίνα. Ένα από τα σημαντικότερα εμπόδια που αναφέρθηκαν είναι η χρονοβόρα φύση του μαγειρέματος, και είναι σαφές ότι δεν έχει κάθε νοικοκυριό τον ίδιο χρόνο για να αφιερώσει καθημερινά στο μαγείρεμα.
Ένας από τους ευκολότερους τρόπους εξοικονόμησης χρόνου είναι να επιλέξετε ένα χρονικό διάστημα μέσα στην εβδομάδα σας για να μαγειρέψετε εκ των προτέρων. Είναι ευκολότερο να βρείτε μια σχισμή 2 έως 3 συνεχόμενων ωρών μέσα στην εβδομάδα παρά 30 έως 60 λεπτά την ημέρα.
Η συντριπτική πλειονότητα των συνταγών μπορεί να καταψυχθεί, πράγμα που σημαίνει ότι μπορείτε να έχετε το φαινόμενο του “έτοιμου γεύματος” σε καθημερινή βάση, απλά ξεπαγώνοντας μια συνταγή που έχει μαγειρευτεί προηγουμένως σε διάστημα 5 λεπτών, αποφεύγοντας παράλληλα τις αρνητικές επιπτώσεις των επεξεργασμένων προϊόντων. Αυτές οι στιγμές του “μαγειρέματος μπροστά” είναι επίσης μια ευκαιρία να μαγειρέψετε σε μεγαλύτερες ποσότητες από ό,τι συνήθως, και πάλι με σκοπό την εξοικονόμηση χρόνου.
Υπάρχει επίσης πληθώρα διαφορετικών βιβλίων μαγειρικής, ενώ είναι πλέον ακόμη πιο συνηθισμένο να βρίσκει κανείς νέες συνταγές απευθείας στο διαδίκτυο μέσω εξειδικευμένων ιστότοπων, blogs ή βίντεο στο YouTube. Είναι ένας πολύ καλός τρόπος για να ενημερώνεστε και να δοκιμάζετε νέα τρόφιμα που δεν θα σκεφτόσασταν ενστικτωδώς.
Υπάρχει επίσης μια εναλλακτική λύση που γίνεται όλο και πιο δημοφιλής στο σπίτι: οι βραστήρες. Πιστεύουμε ότι είναι σημαντικό να διαλύσουμε έναν παλιό μύθο: όχι, δεν είναι όλοι τόσο ακριβοί όσο οι κορυφαίοι επεξεργαστές τροφίμων, όπως το Thermomix. Στην πραγματικότητα, ένας απλός πολυμάγειρας (Cookeo, Cook4Me ή CookAtHome κ.λπ.) που σας επιτρέπει να φτιάχνετε συνταγές από ακατέργαστα υλικά κυκλοφορεί πλέον στην αγορά με λιγότερο από 200 ευρώ. Αυτές οι οικιακές συσκευές αποτελούν μια μακροπρόθεσμη επένδυση που εξοικονομεί σημαντικό χρόνο σε καθημερινή βάση. Για άλλη μια φορά, μια πολύ μεγάλη ποικιλία συνταγών είναι διαθέσιμη απευθείας στο διαδίκτυο για κάθε μια από αυτές τις συσκευές.
Ευρεία ευαισθητοποίηση
Ωστόσο, οι λύσεις που περιγράφονται παραπάνω δεν αρκούν από μόνες τους για να καθοδηγήσουν τους καταναλωτές στην επιλογή των προϊόντων τους.
Τα τελευταία χρόνια, έχουμε δει την εμφάνιση μιας πραγματικής επιθυμίας από πολλούς φορείς της υγείας να περιορίσουν αυτό το φαινόμενο και να διασφαλίσουν την προστασία της υγείας των καταναλωτών τα επόμενα χρόνια.
Το Γαλλικό Ανώτατο Συμβούλιο Δημόσιας Υγείας (HCSP) έχει προσθέσει το στόχο της μείωσης της συνολικής κατανάλωσης επεξεργασμένων και εξαιρετικά επεξεργασμένων τροφίμων κατά 20% της μέσης κατανάλωσης στη Γαλλία έως το 2022. Αυτός ο φιλόδοξος στόχος αναδεικνύει τα μεγάλα έργα που εκτελούνται από πολυάριθμες ερευνητικές ομάδες στη Γαλλία και σε όλο τον κόσμο, καθώς και την ανάπτυξη καινοτόμων εργαλείων.
Το πιο υποβλητικό εργαλείο για τα μεταποιημένα προϊόντα είναι η ταξινόμηση NOVA. Η ταξινόμηση αυτή είναι αποτέλεσμα πολυετούς έρευνας από βραζιλιάνικες ομάδες στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Το εργαλείο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 2009, με την καινοτόμο ιδέα της ταξινόμησης των τροφίμων σε 4 κατηγορίες που κυμαίνονται από το 1 έως το 4 (παρόμοια με τη γαλλική Nutri-Score, για παράδειγμα), με την ομάδα 1 να αντιστοιχεί σε ελάχιστα επεξεργασμένα ή μη επεξεργασμένα τρόφιμα και την ομάδα 4 σε εξαιρετικά επεξεργασμένα τρόφιμα.
Η ταξινόμηση αυτή είναι πλέον παγκοσμίως αναγνωρισμένη, αλλά δεν έχει ακόμη διαδοθεί ευρέως. Ο ιστότοπος OpenFoodFact, ένας σημαντικός παίκτης στη συνεργατική αναφορά προϊόντων που κυκλοφορούν στην παγκόσμια αγορά, έχει επιλέξει να ενσωματώσει αυτή τη βαθμολογία NOVA στην πλατφόρμα του από τις αρχές του 2021. Ωστόσο, η χρήση αυτής της ταξινόμησης δεν είναι ακόμη ευρέως διαδεδομένη, πόσο μάλλον υποχρεωτική. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η πρακτική αυτή θα εξελιχθεί τα επόμενα χρόνια, ακολουθώντας το παράδειγμα της προαναφερθείσας βαθμολογίας Nutri-Score, η οποία συναντάται όλο και περισσότερο στις συσκευασίες βιομηχανικών προϊόντων, παρόλο που δεν υπάρχει προς το παρόν υποχρέωση αναγραφής της.
Εν τω μεταξύ, υπάρχει ένα απλό τέχνασμα που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε όταν αγοράζουμε τρόφιμα: κοιτάζουμε για λίγα λεπτά τον κατάλογο των συστατικών, για να κάνουμε μια γρήγορη καταμέτρηση. Εάν ο συνολικός αριθμός των συστατικών υπερβαίνει τα 5, το τρόφιμο έχει συχνά υποστεί αρκετές επεξεργασίες.
Όπως συμβαίνει συχνά, θα κλείσουμε με μια φράση του Παράκελσου: “όλα είναι δηλητήριο, τίποτα δεν είναι δηλητήριο, η δόση είναι που κάνει το δηλητήριο”. Ας μην ξεχνάμε ότι τα προϊόντα αυτά μπορούν να αποτελέσουν αναπόσπαστο μέρος μιας ποικίλης, ισορροπημένης και ευχάριστης διατροφής, αλλά ας αποφύγουμε απλώς τη χρήση τους σε καθημερινή βάση.